Μνήμες του ΄40 στο Τρίκωμο Γρεβενών - από τα απομνημονεύματα του Θ. Ζτάλιου

Μνήμες του ΄40 - Γερμανική κατοχή στο Τρίκωμο (Ζάλοβο)

           Απομνημονεύματα Θεόδωρου Κ. Ζτάλιου

   Όταν η Ελλάς πολεμούσε στην Αλβανία το 1941 με την Ιταλία,καί αφού πήγε πολύ καλά στον πόλεμο με την Ιταλία,τον Απρίλιο 6 του μηνός μας επιτέθη η Γερμανία, γυρίσαμε πίσω καί ήρθαμε στην Ελλάδα.Έτσι μπήκανε και οι δύο αυτές χώρες μέσα στην Ελλάδα,αφού δεν μπορούσε μιά μικρή χώρα να τα βγάλει πέρα με δύο μεγάλες χώρες.

   Κατά πρώτον εδώ στον τομέα είχαμε τούς Ιταλούς γιά κάμποσο διάστημα,ύστερα σε μας ήρθαν οι Γερμανοί που έκαναν επιχειρήσεις.Το 1944 αρχάς Ιουνίου ήρθαν στο χωριό μας το Τρίκωμο.Το χωριό πληροφορήθηκε γρηγορότερα ότι θα έρθουν οι Γερμανοί και φύγαμε όλοι έξω στην ύπαιθρο στην τοποθεσία Μπλόσινα πίσω στα μεγάλα ρεύματα προς την Γιαννίτση χαμηλά και κοιτούσαμε από την Μπλόσινα να βγαίνουν στήλες καπνού μεγάλες διότι οι Γερμανοί έβαλαν φωτιά καί έκαιγαν το χωριό μας.Μόλις μπήκαν μέσα έκαψαν το σχολείο την Εκκλησία και 30 σπίτια στον επάνω μαχαλά.Εμείς δε,ορισμένοι κάτοικοι του χωριού βγήκαμε στο ύψωμα επάνω στην ράχη του Μπηκιάρη,έτσι το λένε το ύψωμα αυτό άπ’ όπου φαινόταν πολύ καλά το χωριό μας και ο δρόμος που οδηγεί στην  Γέφυρα καγκέλια.Εκεί είδαμε τμήμα των Γερμανών να κατεβαίνει προς την Γέφυρα,καί αφού έφθασαν πλησίον της Γέφυρας σταμάτησαν σε απόσταση 20 μέτρων.Μετά 2 Γερμανοί προχώρησαν καί επιθεώρησαν την Γέφυρα και κατόπιν μετέβη το υπόλοιπο τμήμα καί διάβηκε την Γέφυρα.Η δικιά μας η εντύπωση ήταν ότι θα πάνε προς το Κηπουργιό,ενώ αυτοί άλλαξαν τον δρόμο και βγήκανε επάνω στην Μπλόσινα όπου βρήκαν τα βόδια που είχε το χωριό καί τα σκότωσαν όλα,δεν άφησαν ούτε ένα.Εμείς δε κατεβήκαμε προς το ρέμα και είπαμε ότι οι Γερμανοί έρχονται προς τα εμάς στα γυναικόπαιδα.Όλο το ρέμα μέχρι πέρα που το λέμε Κερασιά γινόταν ανάστα ο Κύριος,άλλοι κρύβονταν σε διάφορες τρύπες,άλλοι μέσα στα κλαδιά γιά να μην φαίνονται, μέσα δε ο λάκκος είχε γουρούνια καί κότες,ενώ έβγαινε πολύς καπνός επειδή μαγείρευε ο κοσμάκης.

   Έφθασαν οι Γερμανοί επάνω στο ύψωμα καί στήσανε ένα πολυβόλο με τρίποδα,εκεί καθόταν καναδυό Γερμανοί,οι άλλοι με τα αυτόματα στα χέρια κατέβηκαν προς το μέρος που ήταν τα γυναικόπαιδα και έριχναν ριπές και γινόταν χαλασμός Κυρίου.Όταν έφτασαν κοντά πιάνοντας τον καθένα συνέχισαν τις ριπές καί σκότωσαν την Δημήτραινα του Αργύρη η οποία ήταν μιά γρηά που ήταν στο δάσος.Μετά έπιασαν τους πρώτους αιχμαλώτους,οι οποίοι ήταν ό Αθανάσιος Ποράβας καί ο Γεώργιος Ζτάλιος,στους οποίους είπαν νά βάλλουν ένα πανί άσπρο σε κοντάρι σαν σημαία και να φωνάζουν ότι οι Γερμανοί ήρθαν,να μην φοβάστε,δεν μας κάνουν τίποτα.Καί έτσι και έγινε,  μαζευτήκαμε όλοι επάνω στην Μπλόσινα όπου μείναμε εκεί το βράδυ.Εκείνο το βράδυ δυό Γερμανοί πήρανε μερικούς κατοίκους απ’ αυτούς που πιάσανε πρώτους και τους πήγανε στο χωριό όπου τους οδήγησαν στην πέτρα του Γκόργκ(ι) και τους σκότωσαν ήταν ο Γιώργος καραγιώργος,ο Χρήστος Βέκιος,ο Γιώργος Χαρίσης,ο Γιώργος Χατζής,ο Γιώργος Παπανικολάου,ο Δημήτριος Ζτάλιος, ο Αθανάσιος Ποράβας,και δύο ακόμη άτομα που ήταν οι γαμπροί του Τζήκα από τα Γρεβενά.

   Την άλλη μέρα μας ξεκίνησαν όλους από την Μπλόσινα με μεγάλη φάλαγγα,με τους Γερμανούς να είναι από τα πλάγια με τα όπλα και ήρθαμε στο χωριό μας το Τρίκωμο,στην ράχη του Μπάμπαλη.Εκεί μας ξεχώρισαν εμάς τους άνδρες που είμασταν 80 άτομα και μας οδήγησαν στο ύψωμα Καταφύκης,όπου μείναμε κάμποσες βραδυές ντυμένοι μόνο με τα πουκάμισα,ενώ το πολυβόλο ήταν συνέχεια στημένο στον Τρίποδα.

   Τα δε γυναικόπαιδα τα είχαν στα σπίτια του Καραγιώργη και του Μπίλιου.Και τι δεν κάνανε οι Γερμανοί γυρεύοντας κότες και ότι άλλο ζωντανό,τα τρώγαν βραστά και ψητά,τα δε κρασιά και τα ρακιά μας τα κουβουλούσανε προς Κοζάνη,ρουχισμό καί άλλα πράγματα τα έπαιρναν και καταρήμαξαν το χωριό μας.Κατέβασαν και την καμπάνα από το καμπαναριό και την πήρανε,ενώ είχαμε μία ωραία καμπάνα.Κατέστρεψαν τα πάντα και δεν άφησαν τίποτε.Στο ύψωμα καταφύκης καθήσαμε τρία εικοσιτετράωρα ενώ είχαν οι Γερμανοί το πολυβόλο στημένο με τον τρίποδα και το στόμιο της κάννης προς εμάς.Μας είχαν μετρημένους και ήξεραν τον αριθμό,είχαμε από το χωριό Παρόριο τον Γεώργιο παπανίκο,ήταν και αυτός μέσα στον αριθμό που βαστούσαν οι Γερμανοί.Αυτός λοιπόν ο Παπανίκος πήγε προς σωματική του ανάγκη και δραπέτευσε στο ρέμα προς τα κάτω ενώ ο Γερμανός μας μετρούσε,αυτός έφυγε γιά πάντα.Γιά καλή μας τυχη έρχονταν ο Στέφανος Ζτάλιος προς εμάς που δεν ήταν γραμμένος και έτσι γλυτώσαμε από το πολυβόλο,θα μας είχαν σκοτώσει όλους.

   Μετά δε πού ήρθε η ώρα γιά να φύγουμε γιά τα Γρεβενά με πεζοπορία,μας έκαναν μία φάλαγγα· καί από την μία μεριά της φάλαγγας ήταν Γερμανοί με τα αυτόματα όπλα,ενώ πίσω ήταν τρείς Γερμανοί που συνόδευαν την φάλαγγα.Φθάσαμε στο χωριό Σταυρός το  λεγόμενο Παλιοχώρι όπου έριξαν καί σκότωσαν ένα παιδάκι που ήταν με μάς το οποίο ήταν τελευταίο στην φάλαγγα αφού ήταν κουτσό και δεν μπορούσε να περπατήσει και το σκότωσαν.Το παιδί αυτό ήταν από την Ζιάκα.Αφού έγινε αυτό το επεισόδιο ο Χρήστος Γκατζήμας του Ιωάννη έβγαλε μία γνώμη και είπε να μεταδοθεί σε όλους εμάς τους νέους.Η γνώμη ήταν μόλις φτάσουμε στην κυρίως ράχη Ταμπούρη να ριχτούμε επάνω στους τρείς Γερμανούς και να τους σκοτώσουμε.Πήραν όμως το χαμπέρι οι μεγαλύτεροι από  τους δικούς μας και είπαν ότι με αυτό που θέλετε να κάνετε θα μας σκοτώσουν οι Γερμανοί τα γυναικόπαιδα,και έτσι η γνώμη μας ήταν λανθασμένη καί άλλαξε,και έτσι φτάσαμε στα Γρεβενά.

   Στά Γρεβενά που πήγαμε,μας οδήγησαν σε ένα μέρος χέρσο στην άκρη των Γρεβενών και καθήσαμε και φτιάχναμε την μάνδρα με σιδερένιους πασσάλους και σύρματα.Και αφού τελειώσαμε με όλα αυτά καθήσαμε εκεί μέσα στην μάντρα κάμποσες μέρες,όπου ψωμί μας έφερνε ο Ερυθρός Σταυρός.Μετά από εκεί μας βάλλανε στα αυτοκίνητα και μας πήγανε στο Στρατόπεδο κοζάνης μέσα στα κτίρια σε δύο μεγάλες αίθουσες,όπου εκεί τραβήξαμε πάρα πολλά.Από εκεί μετά από μέρες μας πήρανε και μας πήγανε στην Θεσσαλονίκη στο στρατόπεδο Παύλου Μελά όπου μείναμε κάμποσο καιρό και μας βγάζανε έξω να δουλεύουμε αγγαρεία,φορτώματα,ξεφορτώματα καί άλλες διάφορες δουλειές.Στο διάστημα αυτό που είμασταν εκεί ο Κων/νος Ταλιαδούρος μας έφερνε ψωμί με ένα γαϊδουράκι που τραβούσε το κάρο που είχε μέσα ψωμί γιά μας.Μετά ο Γιώργος Βαβίτσας ενεργούσε με τον Αντώνιο Δάγγελα ο οποίος Δάγγελας ήταν  ο μεγάλος συνεργάτης των Γερμανών,Αυτός έλυνε και έδενε και ο Βαβίτσας τον γνώριζε τον Δάγγελα τον έπεισε να γράψει τα επίθετα των ανδρών του Τρικώμου.Και αφού έγραψε τα μισά ονόματα ο Δάγγελας άρχισε να τον φωνάζει διότι έβγαλε γιά όλους καί έμειναν μέσα εις το στρατόπεδο οι άλλοι οι δικοί μας.Το σρατόπεδο μέσα είχε πολλές χιλιάδες ομήρους,όπως είμασταν και εμείς όμηροι.Άλλοι απολυθήκαμε καί άλλοι πήγαν στην Γερμανία και εκεί βασανίστηκαν και τιμωρηθήκανε πάρα πολύ.

   Στό Διάστημα που έμειναν στην Γερμανία πέθαναν ορισμένα άτομα από την πείνα και από τις κακουχίες.Πέθανε ο Πέτρος Μαντζάνας, ο Στέφανος Μαντζάνας,οΓιάννης Παράσχος,ο Αθανάσιος Τσαμέτης,ο Ευάγγελος Αποστολίδης,ο Μιχάλης Τζιώρας και ο Στέφανος Τσιώτας.Οι άλλοι ήρθαν από την Γερμανία στο χωριό.Ο δε Δάγγελας είχε κακό τέλος.

                                                                             Θεόδωρος Κ. Ζτάλιος