O Αργαλειός, γράφει ο Χρ. Ζτάλιος...

Ο ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ

(Μνήμες από Ζάλοβο)

     Τον αργαλειό τον χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για την ύφανση από τα πολύ παλιά χρόνια και τον χρησιμοποίησε περισσότερο στις αγροτικές περιοχές, καθώς εκεί ήταν το κύριο μέσο ύφανσης. Μετά την βιομηχανική επανάσταση ο κλασικός ξύλινος αργαλειός αντικαταστάθηκε από τον μηχανικό αργαλειό· σήμερα έχει σχεδόν καταργηθεί, καθώς η διαδικασία της ύφανσης έχει μηχανοποιηθεί. Τον παλιό ξύλινο αργαλειό δεν τον βρίσκουμε σήμερα ούτε σε σπίτια απομακρυσμένων περιοχών. Τον συναντούμε μόνο σε μουσεία λαϊκής τέχνης. Όσα σπίτια είχαν αργαλειό παλιά, ήταν σαν να είχαν ένα ατομικό υφαντουργικό έργαστήρι, που κάλυπτε όλες τις ανάγκες σε είδη ρουχισμού και κλινοσκεπασμάτων. Παλιά στα περισσότερα σπίτια του Ζαλόβου ο αργαλειός ήταν μόνιμα στημένος σε κάποιο δωμάτιο του σπιτιού, πάντα δίπλα σε παράθυρο, όπου το φώς ήταν περισσότερο.

     Το στήσιμο του αργαλειού δεν ήταν εύκολη υπόθεση, έπρεπε να γίνει πολύ σταθερός για να μην μετατοπίζεται από τα τραντάγματα που έκανε η νοικυρά, όταν τον δούλευε. Ο αργαλειός αποτελούνταν από τέσσερα ίσα σε μέγεθος, γερά και βαριά όρθια ξύλα, που συνδέονταν και με άλλα ξύλα με ειδικούς αρμούς και είχε τα παρακάτω εξαρτήματα.
     Αντιά : Δύο στρογγυλά ξύλα με διάμετρο 15 εκατοστών, που στο ένα άκρο τους είχαν τετράγωνη κατάληξη με τέσσερες τρύπες·το μπροστινό (προστάντι) που το συγκρατεί η Κουρούνα και τυλίγεται το υφαντό καθώς φτιάχνεται, ενώ το άλλο στο πίσω μέρος το (πισάντι) πάνω στο οποίο τυλίγεται το <<στημόνι>>, που το συγκρατεί η ποταμίστρα.
    Κουρούνα : Κοντόχοντρο κυλινδρικό ξύλο που στηρίζει και συγκρατεί το προστάντι.
    Ποταμίστρα : Μακρύ κυλινδρικό ξύλο που στηρίζει και συγκρατεί το πισάντι.

      Χτένια: Παραλληλόγραμα με ύψος 12 περίπου εκατοστών, με πάρα πολλά λεπτά δόντια από καλάμι, που προσαρμόζονται σε δύο στενά παράλληλα ξύλα.Το άνοιγμα που άφηναν τα καλαμάκια χαρακτήριζε τα χτένια: α) Δασότεχνα για πουκάμισα και σκουτιά, β) Ρασόχτενα για τα ράσα των παπάδων και γ) Πανόχτενα για βελέντζες, κιλίμια, κάπες.

     Μιτάρια : Κυλινδρικά ξύλα παράλληλα μεταξύ τους που πάνω τους είναι δεμένοι πολλοί λεπτοί σπάγκοι·ανάλογα με το υφαντό, άλλοτε χρησιμοποιούσαν δύο και άλλοτε τέσσερα.
     Ξυλότεχνο : Δύο οριζόντια ξύλα με αυλακιές. Αυτά δένονται με μικρότερα ξύλα κάθετα και μέσα τους προσαρμόζεται και κλειδώνει το χτένι με το οποίο χτυπιέται το υφάδι.

      Σαΐτα : Ξύλο ελειψοειδές που είναι σκαμμένο εσωτερικά ,και κατά μήκος συγκρατεί μια βέργα· Σ΄αυτή την μικρή βέργα τύλιγαν το νήμα, και με το πέταγμα της σαΐτας περνούσε το νήμα μέσα από το στημόνι.
     Ποδαρικά : Δύο μικρά ξύλα συνδεμένα με τα μυτάρια, που τα πατούσαν διαδοχικά και έτσι άνοιγε το στημόνι για να περάσει η σαΐτα.
     Όλα τα παράλληλα ζεύγη του στημονιού, (το οποίο ξεκινούσε από το πισάντι και κατέληγε υφαντό στο προστάντι) περνούσαν μέσα από δύο χτένια, που βρίσκονταν το ένα μπροστά από το άλλο.        Οι μισές κλωστές περνούσαν μέσα από το ένα και οι άλλες μισές από το άλλο. Όταν η υφάντρα πατούσε ένα μοχλό, τα χτένια μετακινούνταν το ένα πρός τα πάνω και το άλλο πρός τα κάτω, δίνοντας έτσι την δυνατότητα ανάμεσα από τις κλωστές του στημονιού, να περάσει η <<Σαΐτα>> που είχε το μάλλινο νήμα( υφάδι). Μετά από τα δύο αυτά χτένια, το στημόνι περνούσε μέσα από ένα άλλο σκληρό και δυνατό χτένι, που οι άκρες του κρέμονταν με δύο λεπτές σανίδες από το επάνω μέρος του αργαλειού, παρέχοντάς του την δυνατότητα να μπορεί να κινείται όλο το χτένι παράλληλα με τις κλωστές του στημονιού, ακουλουθώντας την φορά του. Κάθε φορά που περνούσαν την μάλλινη κλωστή, με αυτό το σκληρό χτένι χτυπούσαν κινώντας το μπρός πίσω με δύναμη την μάλλινη κλωστή για να πάει πολύ κοντά στην προηγούμενη που είχαν περάσει. Αυτό το χτύπημα ήταν το χαρακτηριστικό χτύπημα του αργαλειού, που έχει εμπνεύσει δημοτικούς και λαϊκούς δημιουργούς. Για να γίνει μια κουβέρτα,μια βελέντζα,ένα σάϊσμα, ή ένα άλλο δημιούργημα χρειαζόταν πολλές ώρες δουλειάς. Η δουλειά στον αργαλειό απαιτούσε μεγάλη δύναμη χεριών και συντονισμό κινήσεων, επειδή η υφάντρα χρησιμοποιούσε χέρια και πόδια, γι’ αυτό θεωρούνταν πολύ κουραστική και επίπονη δουλειά.

EΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΛΛΙΟΥ ΓΙΑ ΥΦΑΝΣΗ

Πριν φτάσουν στο στάδιο της ύφανσης έκαναν πολλές άλλες εργασίες. Πρώτα έπλεναν πολύ καλά το μαλλί στο (λεβέτι) και το στέγνωναν, έκαναν το ξάσιμο(με τα χέρια), λανάρισμα (με τα λανάρια) για να ξεμπλέξει και να γίνει πιό αφράτο το μαλλί, τουλούπιασμα (μεγάλες τούφες μαλλιού που τις έλεγαν τλούπες) και γνέσιμο. Το γνέσιμο το κάνανε οι γυναίκες περισσότερο όταν βγαίνανε στην γειτονιά για κουβέντα. Τα εργαλεία του γνεσίματος ήταν η ρόκα και το αδράχτι, έγνεθαν δύο είδη νήματος, το στημόνι και το υφάδι. Το στημόνι το έγνεθαν με την ρόκα και το αδράχτι με το σφοντύλι στο κάτω μέρος και το έκαναν πιό λεπτό από το υφάδι. Μετά το γνέσιμο έκαναν το νήμα θηλειές και το έβαφαν. Αφού στέγνωνε κατόπιν με την βοήθεια της ανέμης, μετέφεραν το νήμα στα μασούρια και το περνούσαν στο αντί.

ΤΑ ΥΦΑΝΤΑ ΤΟΥ ΑΡΓΑΛΕΙΟΥ

Φουστίτσιο: Για γυναικείες φούστες,γινόταν με κλωστή γνεσμένη,πολύ ψιλή από φίνο μαλλί.
Κλαρωτό: ύφασμα για ανδρικά ρούχα από φίνο μαλλί.
Δίμητο : Ύφασμα για ανδρικά ρούχα από φίνο μαλλί

Κουπιαστό: Ύφασμα για ανδρικά ρούχα με σχήμα ρόμμβου φτιαγμένο από φίνο μαλλί.
Κάλτσινο: Ύφασμα φτιαγμένο από χοντρή κλωστή για να χτυπιέται στο μαντάνι και να γίνει πιό πυκνό.
Τρουβαδένιο: Ύφασμα για τρουβάδες σε σχέδιο καρό,φτιαγμένο από φίνο μαλλί μαύρο και νήμα άσπρο.

         Επίσης φτιάχνανε ύφασμα για τσόλια,σακκιά,κάππες, βελέντζες με κρόσια, στρώματα κρόσια, στρώματα και βελέντζες με κοντά κρόσια.

Χρήστος Ζτάλιος